Historia Gminy Rzezawa
HISTORIA GMINY RZEZAWA
50-lecie utworzenia Gminy Rzezawa w powiecie bocheńskim
Pojęcie gminy jest znane od bardzo dawna. Gminy funkcjonowały już chociażby podczas istnienia Księstwa Warszawskiego. Zbliżoną formę do obecnej przybrały jednak później. W 1939 roku przeprowadzono ujednolicenie podziału kraju na gminy i gromady, które były jednostkami pomocniczymi tych pierwszych. W 1945 roku Gmina Rzezawa obejmowała dziewięć gromad: Borek, Brzeźnicę, Jodłówkę, Krzeczów, Łazy, Ostrów Królewski, Rzezawę, Krzyżanowice i Słomkę. Dwie ostatnie miejscowości w następnych latach zostały wyłączone z Gminy Rzezawa i przeniesione do innych gmin.
W 1954 roku zlikwidowano całkowicie gminy. Najniższymi jednostkami podziału administracyjnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostały gromady. Były one jednak dużo większe od gromad znanych wcześniej, a jednocześnie sporo mniejsze od funkcjonujących do niedawna gmin. Na ich czele stała gromadzka rada narodowa. Działały one aż do końca 1972 roku.
29 listopada 1972 roku została podjęta ustawa, która zniosła podział terenów wiejskich na gromady. W ich miejsce utworzono ponownie gminy jako podstawowe jednostki podziału administracyjno-gospodarczego. Zmiany te były podyktowane głównie celami politycznymi. W ustawie jako powód utworzenia gmin podano natomiast m.in. zwiększenie potencjału gospodarczego terenów wiejskich oraz poprawę warunków do kierowania ich rozwojem. Ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku. Gmina Rzezawa w 2023 roku będzie zatem świętować 50-lecie utworzenia.
Zanim ustawa zaczęła obowiązywać, dokonano podziału gmin. Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie Nr XVIII/92/72 z dnia 6 grudnia 1972 roku utworzono w powiecie bocheńskim, który należał wówczas do województwa krakowskiego, jedenaście gmin, w tym Gminę Rzezawę. W skład nowo utworzonej gminy weszły następujące miejscowości: Borek, cześć wsi Brzeźnica, część wsi Gorzków, Jodłówka, część wsi Krzeczów, Łazy, Ostrów Królewski i Rzezawa, która została siedzibą gminnej rady narodowej.
Pozostałymi gminami, które powstały w tym czasie w powiecie bocheńskim były: Gmina Bochnia, Gmina Bogucice, Gmina Drwinia, Gmina Kłaj, Gmina Lipnica Murowana, Gmina Łapanów, Gmina Niegowić, Gmina Nowy Wiśnicz, Gmina Trzciana oraz Gmina Zabierzów Bocheński. W takim kształcie powiat bocheński funkcjonował przez kilka lat. W czerwcu 1975 roku została przeprowadzona reforma administracyjna kraju, która spowodowała m.in. że Gmina Rzezawa weszła w skład województwa tarnowskiego.
W 1976 roku zlikwidowano Gminę Bogucice, a część wsi, które do niej należały, włączono do Gminy Rzezawa. Miejscowościami tymi były: Buczków, Bratucice, Dąbrówka, Dębina i Okulice. Kilka lat później – w 1985 roku – sołectwa Brzeźnica i Gorzków odłączono od Rzezawy i przyłączono je do Gminy Bochnia. W takim składzie administracyjnym Gmina Rzezawa funkcjonuje do dziś. Składa się ona z jedenastu sołectw mających bardzo bogatą historię. Sołectwami tymi są:
W 1954 roku zlikwidowano całkowicie gminy. Najniższymi jednostkami podziału administracyjnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostały gromady. Były one jednak dużo większe od gromad znanych wcześniej, a jednocześnie sporo mniejsze od funkcjonujących do niedawna gmin. Na ich czele stała gromadzka rada narodowa. Działały one aż do końca 1972 roku.
29 listopada 1972 roku została podjęta ustawa, która zniosła podział terenów wiejskich na gromady. W ich miejsce utworzono ponownie gminy jako podstawowe jednostki podziału administracyjno-gospodarczego. Zmiany te były podyktowane głównie celami politycznymi. W ustawie jako powód utworzenia gmin podano natomiast m.in. zwiększenie potencjału gospodarczego terenów wiejskich oraz poprawę warunków do kierowania ich rozwojem. Ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku. Gmina Rzezawa w 2023 roku będzie zatem świętować 50-lecie utworzenia.
Zanim ustawa zaczęła obowiązywać, dokonano podziału gmin. Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie Nr XVIII/92/72 z dnia 6 grudnia 1972 roku utworzono w powiecie bocheńskim, który należał wówczas do województwa krakowskiego, jedenaście gmin, w tym Gminę Rzezawę. W skład nowo utworzonej gminy weszły następujące miejscowości: Borek, cześć wsi Brzeźnica, część wsi Gorzków, Jodłówka, część wsi Krzeczów, Łazy, Ostrów Królewski i Rzezawa, która została siedzibą gminnej rady narodowej.
Pozostałymi gminami, które powstały w tym czasie w powiecie bocheńskim były: Gmina Bochnia, Gmina Bogucice, Gmina Drwinia, Gmina Kłaj, Gmina Lipnica Murowana, Gmina Łapanów, Gmina Niegowić, Gmina Nowy Wiśnicz, Gmina Trzciana oraz Gmina Zabierzów Bocheński. W takim kształcie powiat bocheński funkcjonował przez kilka lat. W czerwcu 1975 roku została przeprowadzona reforma administracyjna kraju, która spowodowała m.in. że Gmina Rzezawa weszła w skład województwa tarnowskiego.
W 1976 roku zlikwidowano Gminę Bogucice, a część wsi, które do niej należały, włączono do Gminy Rzezawa. Miejscowościami tymi były: Buczków, Bratucice, Dąbrówka, Dębina i Okulice. Kilka lat później – w 1985 roku – sołectwa Brzeźnica i Gorzków odłączono od Rzezawy i przyłączono je do Gminy Bochnia. W takim składzie administracyjnym Gmina Rzezawa funkcjonuje do dziś. Składa się ona z jedenastu sołectw mających bardzo bogatą historię. Sołectwami tymi są:
- Rzezawa – historia wsi sięga XIV-wieku. Wtedy to król Kazimierz Wielki postanowił skolonizować teren leśny wokół już istniejącego Krzeczowa. Początkowa nazwa miejscowości to Zyrawa. Może ona pochodzić od słowa żer, które oznacza miejsce żerowania lub pastwisko.
- Jodłówka - wieś została założona w połowie XIV wieku. Chociaż nie zachował się jej akt lokacyjny, wiadomo, że było to najprawdopodobniej w 1350 roku. Początkowa nazwa miejscowości, która pochodzi od jodeł, które od wieków rosną w tutejszych lasach, to Iodlowka.
- Borek – miejscowość założona mniej więcej w tym samym czasie co Rzezawa i Jodłówka, a więc około 1350 roku. Przed wiekami miał powstać tam pierwszy kościół na terenie obecnej Gminy Rzezawa, jednak król Kazimierz Wielki zmienił zdanie i wybudowano świątynię w Rzezawie. Nazwy wsi używane w przeszłości to m.in. Borecz i Bork.
- Krzeczów – miejscowość powstała najprawdopodobniej w drugiej połowie XII wieku. Udokumentowane historycznie początki Krzeczowa sięgają natomiast XIII wieku. Nazwa wsi może pochodzić od słowa "krzeczeć" lub "krzektać", co może nawiązywać do skrzeczenia i rechotu żab, które żyły na tym niegdyś podmokłym i bagnistym terenie.
- Łazy – wieś powstała najprawdopodobniej w drugiej połowie XIII wieku. Pierwsza nazwa miejscowości brzmiała Nowa Brzeźnica. Zmieniła się ona dopiero w 1317 roku. Teren miejscowość był dobrami kościelnymi. Łazy należały do Opactwa Benedyktynek ze Staniątek.
- Ostrów Królewski – wieś znajduje się na terenie, który był najwcześniej zamieszkały przez ludzi w granicach obecnej Gminy Rzezawa. Świadczą o tym kopce ziemne z czasów wczesnego średniowiecza (IX - X w.), jednak bez dokładnej metryki archeologicznej. Powstanie miejscowości jest datowane natomiast przed 1350 rokiem.
- Buczków – początek osadnictwa na tym terenie to druga połowa XIV wieku. W kompleksie dóbr krzeczowskich Buczków pojawił się natomiast w XVI wieku. Podobnie jak wiele innych miejscowości był własnością królewską.
- Bratucice – wzmianka o założeniu wsi datowana jest na 1389 rok. Miejscowość początkowo była własnością szlachecką Wilczków herbu Poraj, którzy po roku 1408 sprzedali ją Leliwitom Melsztyńskim. Między rokiem 1527 a 1564 Bratucice stopniowo weszły do starostwa niepołomickiego.
- Dąbrówka – pierwsze wzmianki dotyczące wsi pochodzą z 1414 roku. Akt lokacyjny na prawie niemieckim został natomiast wydany kilka lat później – w 1439 roku. Miejscowość cały czas znajdowała się w starostwie krzeczowskim.
- Dębina – początek osadnictwa na terenie Dębiny to druga połowa XIV wieku. Miejscowość od stuleci jest związana z sąsiednim Buczkowem, z którym ma podobną historię. Swoją nazwę Dębina zawdzięcza najprawdopodobniej lasom z dużą ilością dębów, które rosły na tym terenie.
- Okulice – najstarsza miejscowość Gminy Rzezawa. Pierwotne nazwy wsi to Vcolici, Vcol i Ukol – pochodzą one najprawdopodobniej od imienia osadnika - założyciela wsi. W XI wieku Okulice zostały własnością klasztoru tynieckiego. Z tym też okresem wiążą się początki okulickiego sanktuarium, które słynie z cudownego obrazu Matki Bożej.
Po reaktywacji gmin w 1973 roku pierwszym naczelnikiem Gminy Rzezawa został Stanisław Szewczyk. W kolejnych latach funkcję tę sprawowali: Helena Węglarz, Ludwik Gawor, Józef Sowa oraz Roman Struzik.
Po likwidacji stanowiska naczelnika pierwszym wójtem Gminy Rzezawa została wybrana Maria Ewa Bigas, która piastowała to stanowisko od 1990 do 2006 roku. Przez kolejne osiem lat gospodarzem Gminy był Józef Słonina. Od listopada 2014 roku wójtem Gminy Rzezawa, która liczy obecnie ponad 11 300 mieszkańców, jest Mariusz Palej.
